Το πάγκρεας
Το πάγκρεας είναι ένα όργανο του ανθρωπίνου σώματος, το οποίο παράγει σημαντικές για τον ανθρώπινο οργανισμό ορμόνες (ενδοκρινής μοίρα) με κυριότερες την ινσουλίνη και το γλυκαγόνο, οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του σακχάρου. Τοπογραφικά βρίσκεται στο πίσω μέρος της κοιλιακής χώρας μεταξύ του δωδεκαδάκτυλου και του σπληνός για αυτό αποκαλείται από ορισμένους και «ερημίτης» της κοιλίας. Έχει μήκος 15 εκατοστά περίπου και σχήμα πεπλατυσμένου αχλαδιού. Αποτελείται από τέσσερα τμήματα, την κεφαλή, τον αυχένα, το σώμα και την ουρά. Εσωτερικά και κατά μήκος του οργάνου διέρχεται ο παγκρεατικός πόρος, μέσω του οποίου το παγκρεατικό υγρό (εξωκρινής μοίρα) εκκρίνεται στο έντερο. Το υγρό αυτό αποτελείται από ένζυμα τα οποία συμβάλουν στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από το λεπτό έντερο.
Καρκίνος παγκρέατος
Στην Ευρώπη ο παγκρεατικός καρκίνος είναι ο έβδομος σε συχνότητα καρκίνος, με αυξανόμενη τάση. Η συχνότητα νέων διαγνωσμένων περιστατικών αυξάνεται με την ηλικία, και η πλειονότητα των περιστατικών διαγιγνώσκονται άνω της ηλικίας των 65. Η αναλογία εμφάνισης σε άντρες και γυναίκες είναι περίπου η ίδια. Είναι η πέμπτη αιτία θανάτου από καρκίνο. Πάνω από το 80% των καρκίνων του παγκρέατος εμφανίζεται στην εξωκρινή μοίρα (το αδενοκαρκίνωμα είναι το πιο συχνό). Το 75% αυτών τοπογραφικά ανευρίσκεται στην κεφαλή και στον αυχένα του οργάνου.
Παράγοντες κινδύνου
Σήμερα, δεν είναι ξεκάθαρο γιατί αναπτύσσεται ο παγκρεατικός καρκίνος. Οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του παγκρέατος (90%) θεωρούνται ότι δεν σχετίζονται με κάποιο παράγοντα κινδύνου. Παρόλα αυτά κάποιοι παράγοντες κινδύνου έχουν αναγνωριστεί. Ο παράγοντας κινδύνου αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, αλλά δεν είναι ούτε αναγκαίος ούτε ικανός για να προκαλέσει καρκίνο.
Οι πιο κοινοί παράγοντες κινδύνου του παγκρεατικού καρκίνου είναι: τα γονίδια, το κάπνισμα, η ηλικία, η παχυσαρκία και η χρόνια παγκρεατίτιδα. Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του καρκίνου του παγκρέατος και του σακχαρώδη διαβήτη, ωστόσο είναι πιθανότερο ο διαβήτης, σε κάποιες περιπτώσεις, να αποτελεί πρώιμη
εκδήλωση του παγκρεατικού καρκίνου και όχι προδιαθεσικό παράγοντα. Υπάρχει η υποψία ότι ο αλκοολισμός και η υψηλή κατανάλωση κόκκινου και κατεργασμένου κρέατος συνδυάζονται με έναν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παγκρεατικού καρκίνου, αλλά τα στοιχεία δεν είναι ισχυρά.
Συμπτώματα
Το πρώιμο στάδιο και οι προκαρκινικές αλλοιώσεις του παγκρεατικού καρκίνου δεν προκαλούν συμπτώματα. Έτσι, η πρόωρη διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου είναι δύσκολη και ασυνήθης, για αυτό έχει ονομαστεί από πολλούς σιωπηλή ασθένεια γιατί δεν προκαλεί από νωρίς συμπτώματα. Μπορεί να αναπτυχθεί αρκετά πριν να προκαλέσει πίεση στην κοιλία, πόνο ή άλλα προβλήματα. Αρχικά, όταν εμφανίζονται τα συμπτώματα μπορεί να είναι τόσο αμυδρά ώστε να αγνοηθούν. Σε πολλές περιπτώσεις ο καρκίνος έχει ήδη επεκταθεί εκτός παγκρέατος τη στιγμή της διάγνωσης. Η εμφάνιση των συμπτωμάτων εξαρτάται απο τη θέση και το μέγεθος του όγκου. Αν ο όγκος φράζει το χοληδόχο πόρο, έτσι ώστε η χολή να μην μπορεί να περάσει στο έντερο, το δέρμα και το άσπρο των ματιών μπορεί να γίνουν κίτρινα και τα ούρα σκούρα. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται ίκτερος. Καθώς ο καρκίνος αναπτύσσεται και μεθίσταται, προκαλεί πόνο στο άνω μέρος της κοιλίας, που μερικές φορές αντανακλά προς τα πίσω. Ο καρκίνος του παγκρέατος μπορεί να προκαλέσει ναυτία, ανορεξία, απώλεια βάρους και αδυναμία.
Διάγνωση
Η διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου βασίζεται στις ακόλουθες εξετάσεις:
1. Κλινική εξέταση
2. Απεικονιστικός έλεγχος:
Το υπερηχογράφημα κοιλίας είναι συνήθως η αρχική εξέταση όταν υπάρχει υποψία παγκρεατικού καρκίνου. Για περαιτέρω εκτίμηση χρησιμοποιούνται ο ενδοσκοπικός υπέρηχος (EUS), η πολυτομική αξονική τομογραφία με χρήση σκιαγραφικού (MD-CT) και η μαγνητική τομογραφία (ΜRI). Η MRI με την μαγνητική χολαγγειο-παγκρεατογραφία (MRCP) έχουν την υψηλότερη ευαισθησία όχι μόνο για την ανίχνευση του παγκρεατικού καρκίνου αλλά παρέχουν επιπλέον πληροφορία για τους παγκρεατικούς και τους χοληδόχους πόρους. Το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα (EUS) είναι μία ενδοσκόπηση η οποία συνδυάζεται με υπερηχογράφημα ώστε να ληφθούν εικόνες από τα εσωτερικά όργανα και επιτρέπει λήψη βιοψίας ή/και κυτταρολογική εξέταση δια λεπτής βελόνας (FNA). H MRCP βοηθά στην απεικόνιση του παγκρεατικού και του χοληδόχου πόρου με μη παρεμβατικό τρόπο. Η MDCT και η MRI επιτρέπουν την εκτίμηση της διήθησης των αγγείων και της μετάστασης (π.χ. λεμφαδένες, ήπαρ, περιτοναϊκή κοιλότητα). Η Ενδοσκοπική Παλίνδρομη Χολαγγειο – Παγκρεατογραφία (ΕRCP) είναι μια εξέταση κατά την οποία ένα ενδοσκόπιο χρησιμοποιείται για να φτάσει το ανώτερο μέρος του πεπτικού συστήματος, έως το πρώτο τμήμα του λεπτού εντέρου. Ο σκοπός της είναι να άρει την απόφραξη του χοληδόχου πόρου από τον παγκρεατικό όγκο. Παρόλα αυτά, σε προεγχειρητική περίοδο, η ERCP και η τοποθέτηση ενδοπρόσθεσης (stent) στα χοληφόρα θα πρέπει να πραγματοποιείται μόνο εάν το χειρουργείο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ταχέως.
3. Εργαστηριακές εξετάσεις:
Το CA 19.9 είναι ένας υδατάνθρακας ο οποίος παράγεται από τα καρκινικά κύτταρα του παγκρέατος, βρίσκεται στο αίμα και μπορεί να μετρηθεί από ένα δείγμα αίματος. Τα επίπεδα του CA 19.9 στο αίμα δεν είναι πολύ χρήσιμα για τη διάγνωση αλλά είναι συχνά ως σημείο αναφοράς ώστε να ελέγχεται η ανταπόκριση στη θεραπεία και η παρακολούθηση.
4. Ιστοπαθολογική εξέταση:
Είναι η εργαστηριακή εξέταση των κυττάρων του όγκου τα οποία λαμβάνονται από ένα δείγμα του όγκου (βιοψία). Αυτή η εξέταση πραγματοποιείται από έναν παθολογοανατόμο ο οποίος θα επιβεβαιώσει τη διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου και θα δώσει περισσότερες πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά του όγκου. Είναι υποχρεωτική σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ο όγκος δεν μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά ή όταν προγραμματίζεται άλλη θεραπεία πριν το χειρουργείο. Υπάρχουν 2 τρόποι για να ληφθεί ένα δείγμα του όγκου:
1. Η βιοψία διά λεπτής βελόνας είναι μία διαδικασία κατά την οποία ο γιατρός εισάγει μία λεπτή βελόνα είτε διαμέσου του δέρματος στο πάγκρεας με τη καθοδήγηση αξονικής τομογραφίας, ή απευθείας στο πάγκρεας μέσω του ενδοσκοπίου χρησιμοποιώντας τον ενδοσκοπικό υπέρηχο.
2. Οι γιατροί χρησιμοποιούν τη λαπαροσκόπηση (μερικές φορές ονομάζεται χειρουργική της κλειδαρότρυπας) σαν τρόπο για να παρατηρήσουν και να αφαιρέσουν ένα κομμάτι από το πάγκρεας (βιοψία).
Θεραπεία
Οι θεραπευτικές επιλογές για τους ασθενείς με καρκίνο του παγκρέατος είναι η χειρουργική επέμβαση, η χημειοθεραπεία, και η ακτινοβολία. Σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάζεται συνδυασμός των παραπάνω θεραπευτικών επιλογών. Η απόφαση για την επιλογή της θεραπείας είναι εξατομικευμένη και εξαρτάται κυρίως από τη θέση του όγκου στο πάγκρεας, την εξάπλωση της νόσου, την ηλικία και τη γενική φυσική κατάσταση του ασθενούς.
Στις μέρες μας, ο καρκίνος του παγκρέατος μπορεί να θεραπευτεί (να ιαθεί) αν και εφόσον βρεθεί σε πρώιμο στάδιο (πριν δηλαδή εξαπλωθεί). Μόνο με το χειρουργείο μπορεί να εξαιρεθεί πλήρως ένας όγκος στο πάγκρεας. Οι υπόλοιπες θεραπευτικές προσεγγίσεις για τους ασθενείς που δεν μπορούν να χειρουργηθούν, έχουν ως στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την αύξηση της επιβίωσης.
Είναι γεγονός πως απαιτείται ομάδα ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων ώστε να σχε-
διαστεί το θεραπευτικό πλάνο για κάθε ασθενή. Τα ογκολογικά συμβούλια στα εξειδικευμένα κέντρα όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις για τον σχεδιασμό μιας θεραπείας απαρτίζονται από Παθολόγους Ογκολόγους, Χειρουργούς Ογκολόγους, Γαστρεντερολόγους, Ακτινολόγους και Παθολογοανατόμους.
Η αρμονική συνεργασία του ασθενούς με τον ιατρό του είναι θεμελιώδους σημασίας σε όλη τη διάρκεια και τα στάδια της θεραπείας
Ειδικά για τους ασθενείς με καρκίνο στο πάγκρεας, πολύ μεγάλη σημασία έχει η αντιμετώπιση του πόνου, που σε κάποιες περιπτώσεις θα χρειαστεί να γίνει στα πλαίσια ενός ιατρείου πόνου, καθώς και η αντιμετώπιση προβλημάτων σίτισης με την αρωγή πολλές φορές ειδικών διατροφολόγων. Τέλος, μια πολύ σημαντική θεραπευτική επιλογή που αφορά σε όλους τους πάσχοντες από καρκίνο, άρα και στους ασθενείς με καρκίνο παγκρέατος ανεξαρτήτως σταδίου είναι η ένταξή τους σε κλινικές μελέτες. Οι κλινικές μελέτες είναι ερευνητικές μελέτες που εξετάζουν τη δραστικότητα νέων θεραπειών ή παρεμβάσεων, είναι πολύ προσεκτικά και καλά σχεδιασμένες και έχουν ως γνώμονα το όφελος του ασθενούς.
Χειρουργική επέμβαση
Στον πρώιμο καρκίνο του παγκρέατος, όπως προαναφέρθηκε, η χειρουργική επέμβαση αποτελεί τη βασική και καλύτερη επιλογή. Ανάλογα με το μέγεθος του όγκου και την εντόπισή του, μπορεί να αφαιρεθεί τμήμα του οργάνου ή ολόκληρο το όργανο.
Όταν βρίσκεται στην ουρά του οργάνου εκτελείται περιφερική παγκρεατεκτομή με αφαίρεση του σπλήνα, ενώ στην κεφαλή του παγκρέατος γίνεται συνήθως η επέμβαση που λέγεται Whipple. Στην επέμβαση αυτή, εκτός του παγκρέατος συνήθως αφαιρούνται και άλλα όργανα, όπως τμήμα του στομάχου και του λεπτού εντέρου (δωδεκαδάκτυλο), η χοληδόχος κύστη και ο κοινός χοληδόχος πόρος, λεμφαδένες της περιοχής. Η επέμβαση είναι τεχνικά δύσκολη και πρέπει να γίνεται από εξειδικευμένο Χειρουργό Ογκολόγο, ο οποίος θα είναι σε θέση να καταλάβει αν ένας ασθενής είναι υποψήφιος για μια τέτοια επέμβαση. Η ανάρρωση μετά από αυτή την επέμβαση μπορεί να διαρκέσει αρκετές εβδομάδες ή και μήνες προκειμένου να ολοκληρωθεί και να υποχωρήσουν συμπτώματα όπως έντονη αδυναμία, κόπωση, ναυτία, έμετοι, δυσκολία στη λήψη τροφής.
Για όλα αυτά μπορεί να χρειαστεί να μείνετε αρκετές ημέρες στο νοσοκομείο, ενώ σε όλη τη διάρκεια της μετεγχειρητικής περιόδου θα πρέπει να είσαστε σε στενή επικοινωνία με τον γιατρό σας.
Χημειοθεραπεία
Στην χημειοθεραπεία χρησιμοποιούνται φάρμακα για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων που βρίσκονται στο σώμα σας. Σε κάποιες περιπτώσεις η χημειοθεραπεία μπορεί να χορηγηθεί σε συνδυασμό με ακτινοθεραπεία προεγχειρητικά, ενώ μπορεί να χορηγηθεί και μετεγχειρητικά, ως συμπληρωματική θεραπεία (επικουρική).
Η χημειοθεραπεία, είναι η θεραπεία εκλογής για τις περιπτώσεις εκείνες που ο καρκίνος έχει διασκορπιστεί και σε άλλα μέρη του σώματος, δηλαδή όταν έχει δώσει μεταστάσεις. Στις περιπτώσεις αυτές, ο στόχος δεν είναι η ίαση, αλλά η αύξηση της επιβίωσης, η βελτίωση της ποιότητας ζωής και η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, όπως για παράδειγμα ο έντονος πόνος.
Έλεγχος πόνου
Ο καρκίνος του παγκρέατος και η θεραπεία του μπορεί να προκαλέσουν πόνο. Ο θεράπων ή κάποιος εξειδικευμένος για τον πόνο ιατρός μπορούν να προτείνουν τρόπους για την ανακούφισή του. Στα περισσότερα νοσοκομεία και κλινικές υπάρχουν ομάδες παρηγορικής θεραπείας και φροντίδας.
Απόφραξη
Απόφραξη προκαλείται στις περιπτώσεις εκείνες που ο όγκος του παγκρέατος μεγαλώσει σε τέτοιο βαθμό ώστε να συμπιέζει το χοληδόχο πόρο ή να αποφράσσει το δωδεκαδάκτυλο. Ο γιατρός σας μπορεί να προτείνει τρόπους επίλυσης του κωλύματος.
Θλίψη και συναισθήματα
Είναι φυσιολογικό να αισθάνεστε θλιμμένοι, αγχωμένοι ή μπερδεμένοι μετά από τη διάγνωση μιας σοβαρής ασθένειας. Πολλοί άνθρωποι βρίσκουν βοήθεια όταν συζητούν για τα συναισθήματα τους, είτε με μέλη της οικογένειάς τους,
είτε με ειδικούς ψυχολόγους, είτε με άλλους ασθενείς και υποστηρικτικές ομάδες.
Διατροφή μετά το χειρουγείο
Μετά από μια χειρουργική επέμβαση για αφαίρεση καρκίνου του παγκρέατος, ο ιατρός σας και η υποστηρικτική ομάδα θα ελέγξει αν έχετε καλή ρύθμιση του σακχάρου του αίματος, όπως και αν έχετε προβλήματα πέψης. Στην πρώτη περίπτωση, αν δυσκολεύεστε να ρυθμίσετε το σάκχαρο σας, μπορεί να χρειαστεί να λάβετε φάρμακα για τη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων σακχάρου. Στη δεύτερη περίπτωση, το πιο πιθανό είναι ότι θα χρειαστεί να λάβετε υποκατάστατα των ενζύμων της πέψης που φυσιολογικά παράγονται από το πάγκρεας, το οποίο σε σας έχει αφαιρεθεί ή δεν λειτουργεί σωστά. Μπορεί, επίσης, να λάβετε βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και μέταλλα.